Malarstwo czyli sztuka plastyczna, jeden z najwcześniejszych przejawów ludzkiej twórczości. Malarz posługuje się kolorem, linią, kształtem, fakturą, itp. umieszczoną na płótnie bądź papierze, desce, murze. Dzieło jest najczęściej dwuwymiarowe bądź dwuwymiarowe z elementami przestrzennymi, w zależności od kompozycji. Malarstwo w zależności od okresu jest dyktowane różnymi zasadami a nieodłączne pragnienie twórców do wyłamania się z kanonu zrodziło różnorodność okresów, które w tym artykule pokrótce postaram się przedstawić.
Malarstwo prehistoryczne
Malarstwo prehistoryczne to nazwa funkcjonująca w historii malarstwa dopiero od XIX wieku. Okres ten ma swój początek w paleolicie, do dnia dzisiejszego zachowało się malarstwo ścienne i jaskiniowe. Twórczość pierwszych ludzi objawiała się w postaci malowideł naściennych. Malowidła te, niezwykle proste w swojej formie, wykonywane były prymitywnymi farbami złożonymi z barwników roślinnych i gliny. Narzędziem artysty była ręka bądź mech służący za pędzel oraz wydrążona kość używana do pryskania barwnikiem. Przedmiotem tamtejszego okresu były sceny walki pomiędzy zwierzyną a łowcą, w których to scenach artyści skupiali się na jak najbardziej szczegółowym odwzorowaniu postaci zwierząt, postacie ludzkie natomiast potraktowane zostały jako ledwie zarys, kontur. Znane są również przypadki odzwierciedlania wyobrażeń religijnych. Działami tamtego okresu są między innymi malowidła z:
– jaskini El Castillo
– jaskini Nerja
– rejonu Kondoa
– jaskini Lascaux
– jaskini Pech Merle
– jaskini Les Combarelles
– jaskini Altamira
– jaskini Bernifal
– jaskini Trois Frères
Starożytność
Starożytność, inaczej malarstwo antyczne (400 p. n .e. – 400 n.e.). Starożytność charakteryzuje znaczny wzrost poziomu techniki malarskiej w stosunku do okresu prehistorycznego. Jest to skutkiem pojawienia się pierwszego pędzla zbudowanego m.in. z włosia. Głównymi ośrodkami malarstwa starożytnego były Grecja, Rzym oraz Egipt. Greckie malarstwo objawiało się zwykle na naczyniach, zostało zatem nazwane przez historyków malarstwem wazowym. Istniało także malarstwo naścienne, którego niektóre przykłady przetrwały do dzisiejszych czasów. Nie zachował się jednak żaden typowo sztalugowy obraz grecki, jedyną wiedzę na ich temat możemy czerpać z opisów współczesnych. Grecy na swoich dziełach przedstawiali zazwyczaj sceny mitologiczne, losy bogów oraz herosów. Zdarzały się jednak obrazy zaczerpnięte z życia codziennego. Ducha dzieł rzymskich reprezentuje malarstwo pompejańskie, gdyż to właśnie w Pompejach odnaleziono najwięcej fresków z tamtego okresu, przedstawiały one sceny z mitologii, pejzaże, portrety oraz martwą naturę. Często freski rzymskie posiadały namalowane ramy, które miały za zadanie upodabniać je do obrazów sztalugowych. Malarstwo starożytnego Egiptu skupiało się głównie na religii a także scenach batalistycznych. Egipscy artyści uwieczniali na obrazach zwycięstwa armii faraona, lecz nigdy nie uwieczniali jej klęsk. Jednymi z najbardziej znanych przejawów kultury egipskiej są freski grobowe pełniące funkcję zarówno ozdobną jak i religijną. Wpływ malarstwa starożytnego a przede wszystkim rzymskiego, możemy dostrzec zarówno w sztuce wczesnochrześcijańskiej i malarstwie bizantyjskim. Najważniejszą twórczością tego okresy były:
– malarstwo pompejskie
– freski z Doliny Królów
– portrety rzymskie
– wazy greckie
Średniowiecze
Średniowiecze (476 – 1492), w tym czasie nastąpił gwałtowny rozwój technik malarskich, przede wszystkim malarstwo na desce, dominującej w okresie średniowiecza temperze, później oleju oraz fresku. Charakterystyczną cechą obrazów z tego okresu jest brak użycia perspektywy, przez co obraz wydaje się płaski. Nie zachowywano również realizmu anatomicznego stąd nieodpowiednie proporcje ciała. Motywem przewodnim sztuki średniowiecza była religia, malarstwo rozwijało się przede wszystkim w kościołach i dotyczyło niemalże wyłącznie sfery sacrum. Sztuka ta miała oddawać hołd Bogu, postacie takie jak Chrystus, Maryja czy apostołowie zawsze umiejscawiane były w centrum obrazu. Postacie te były również dominujące w proporcji do reszty postaci ludzkich. Z uwagi na styl sakralny tego czasu poszczególne części obrazu były bogato zdobione złotymi płatkami. Pod koniec średniowiecza narodziło się malarstwo krajobrazowe znane nam dzisiaj jako pejzaż. Kult boskości wymógł anonimowość na zdecydowanej większości artystów z okresu, jednakże do najbardziej rozpoznawalnych należą:
– Hans Memling – Sąd Ostateczny
– Hieronim Bosch – Ogród rozkoszy ziemskich
– Giotto di Bondone – Opłakiwanie Chrystusa
– Jan z Fiesole – Zwiastowanie
– Robert Campin – Tryptyk de Mérode
– Angiolo di Bondone – Boże Narodzenie
Renesans
Renesans (1476 – ok. 1510) był epoką eksperymentalną i innowacyjną, niemalże całkowicie odwrotną do średniowiecza. Malarstwo tego okresu zerwało ze sferą sacrum na koszt inscenizacji życia możnych. Dużą popularność zyskały portrety oraz autoportrety, co całkowicie zaprzecza średniowiecznej anonimowości. Niezwykle rozwinęły się techniki malarskie, eksperymentowano z farbami olejnymi, z barwą a także wprowadzono perspektywę. Obraz zaczynał nabierać takich cech, które dzisiaj uważamy za prototypowe. Zaczęto masowo malować na płótnie, stosować światłocień i pogłębione modelowanie. Malarze z okresu odrodzenia pilnie studiowali ludzką anatomię, byli zafascynowani człowiekiem oraz pięknem ludzkiego ciała. Panował kult harmonii i proporcji. Inspirację czerpano zarówno z Biblii jak i z mitologii. Postaci były ukazywane często na tle krajobrazu, zawsze realistycznie, w pozach naturalnych. Sceny często były nacechowane dramatyzmem, czego uzyskaniu pomagała technika sfumato, czyli lekkie przechodzenie ciemnych barw w jasne, co dawało tak zwany efekt „zamglenia”. Nie da się podważyć wielkiego wpływu jaki renesans wywarł na każdy późniejszy nurt malarstwa. W szczególności zawdzięcza on to jego niezwykle utalentowanym przedstawicielom, z których część odcisnęła się na kartach historii nie tylko na polu artystycznym a także technicznym i medycznym. Do najważniejszych przedstawicieli odrodzenia zaliczamy:
– Leonardo da Vinci – Mona Lisa ; Ostatnia Wieczerza
– Michał Anioł Buonarotti – Święta Rodzina z małym św. Janem
– Rafael Santi – Św. Jerzy walczący ze smokiem
– Piero della Francesca – Chrzest Chrystusa
– Albrecht Dürer – Siedem boleści Maryi
– Paolo Uccello – Trzy Sceny z Bitwy pod San Romano
Manieryzm
Manieryzm (XVI w.) Uważany za niezwykle dziwaczny kierunek w sztuce. Odwrócił się on od renesansowego realizmu, zmienił się sposób przedstawiania postaci ludzkich oraz natury. Okres ten cechuje alegoryczność dzieła, było one przeładowane różnorodną symboliką pobraną z mitologii, biblii i historii. Manieryzm był niezwykle ekspresywny, pełen ekstrawagancji i kolorów. Zniknęła również renesansowa harmonia, zastąpiona przez deformację i nieregularne linie. Nurt ten powszechnie uważany jest za wstęp do Baroku a do jego reprezentantów należą:
– Parmigianino – Madonna z długą szyją
– Tintoretto – Wniebowstąpienie
– El Greco – Ekstaza świętego Franciszka
Barok
Barok (koniec XVI w. do I poł. XVII w.) Nazwa barok (barocco- rzadka perła o nieregularnym kształcie) oznaczała dziwactwa, nieregularność w sztuce. Malarstwo barokowe odznaczało się wielką formą, rozmachem i śmiałością. Dopracowany został realizm postaci ludzkich, modelami stali się ludzie zwykli. Ważnym elementem stała się też dynamika postaci. Bardzo istotnym aspektem obrazu był światłocień i wielu malarzy tego okresu poświęcało się rozwijaniu swoich umiejętności w tym kierunku. Najchętniej malowanymi gatunkami obrazu były: pejzaż, martwa natura, portret oraz sceny rodzajowe. W dziełach wyraźna była asymetryczność oraz możliwie wierne oddanie rzeczywistości we wszystkich jej aspektach. Tematyka była niezwykle zróżnicowana, panował tak zwany eklektyzm tematyczny, połączono symbolikę chrześcijańską z mitologią. Malowano również erotykę i sceny dramatyczne takie jak bitwy, brutalne rzezie czy porwania. Jednocześnie też rozwijała się martwa natura, która wraz z motywem czaszki symbolizowały przemijanie wartości ziemskich. Pomimo ,iż w wiekach późniejszych barok nazywano wiekiem bezguścia, nikt nie może zaprzeczyć talentowi taki malarzy jak:
– Caravaggio – Wskrzeszenie Łazarza
– Diego Velazquez – Panny dworskie
– Peter Paul Rubens – Wniebowzięcie NMP
– Rembrandt van Rijn – Lekcja anatomii doktora Tulpa
– Jan Vermeer van Delft – Dziewczyna z perłą
Rokoko
Rokoko (ok. 1720 -1790) Uważane za kontynuację Baroku Rokoko niemniej jednak przyniosło za sobą zmiany w technice malarskiej. Zaczęto malować lżej, z finezją, zastąpiono dramatyczne ciemne barwy jasną lekką kolorystyką. Wielką popularnością cieszyły się portrety kobiece, zaczęto malować także maskarady, sceny z commedia dell’arte, widowiska teatralne a także akty. Wzrosło zainteresowanie tematyką miłosną i zabawową. Artyści sięgali po mitologiczne bóstwa takie jak Afrodyta, Eros czy Dionizos. Portrety stały się mniejsze i bardziej intymne. Rokoko powszechnie uważane było za malarstwo salonowe, nie niosące za sobą żadnego głębszego przesłania, jednak niektórzy artyści nadawali mu moralizatorski charakter, wytykając w swych pracach ludzie wady i słabości. Najważniejszymi malarzami nurtu Rokoko byli:
– Francois Boucher – Madame de Pompadour
– William Hogart – Cztery pory dnia
– Joshua Reynolds – Portret lorda Heathfielda
– Thomas Gainsborough – Poranny spacer (William Hallett z żoną Elizabeth)
Klasycyzm
Klasycyzm (koniec XVIII w. do końca XIX w.) W Klasycyzmie nastąpiło odrodzenie kultury antycznej, co w Europie już od czasów Renesansu nazwano „powrotem do korzeni”. Jako dominujący styl epoki miał on duży wpływ na kształtowanie się Manieryzmu, Baroku oraz Rokoko. Powróciły motywy mitologicznie oraz historyczne. Ilustrowano także współczesne życie polityczne, dodawano nawet elementy propagandy. Jest to okres dalszego rozwoju portretu. Klasycyzm odrzucił światłocień i efekt „zamglenia” na rzecz wyraźnego kontrastu barw. Malarstwo klasyczne charakteryzuje wyraźnie zarysowany kontur, chłodny koloryt, gładka faktura oraz statyczność. Do malarzy tego okresu zaliczamy:
– Jacques-Louis David – Koronacja Napoleona
– Jean-Auguste-Dominique Ingres – Łaźnia turecka
– Giovanni Battista Lampi – Portret Stanisława Augusta z maską
– Bernardo Bellotto – Krakowskie Przedmieście w Warszawie od strony Nowego Światu
Romantyzm
Romantyzm (1800 – 1840) Przewodnią cechą zrodzonego przez rewolucję romantyzmu jest sprzeczność, która odbija się na braku jednolitości w malarstwie tego okresu. Istniały jednak cechy wspólne takie jak głęboka uczuciowość i indywidualizm obrazów. Artysta używał malowania by się uzewnętrznić. Dzieła były niezwykle ekspresyjne co można z łatwością zauważyć w zamaszystych pociągnięciach pędzla. Tematyka romantyzmu była bardzo rozległa, obrazy przedstawiały sytuację polityczną, ruiny, cmentarze. Sztuka pełna dramaturgii, istniało powszechne zafascynowanie naturą i nadawanie jej głębszego sensu, w modzie był także tajemniczy nastrój. Romantyzm swoją burzliwością dał początek przyszłemu impresjonizmowi. Do artystów z okresu romantyzmu należą:
– Caspar David Friedrich – Wędrowiec nad morzem mgły
– John Constable – Łan zboża
– William Turner – Statek niewolniczy
– Eugene Delacroix – Wolność wiodąca lud na barykady
– Aleksander Orłowski – Rzeź Pragi
– Piotr Michałowski – Studium głowy końskiej
Realizm
Realizm (druga połowa XIX w.) Po rewolucji lutowej we Francji nastąpiło powszechne zmęczenie tematyką romantyczną, które w krótkim czasie przeniosło się na cały kontynent. Malarze odeszli od indywidualizmu oraz idealizowania tematu malarskiego na rzecz spraw przyziemnych. Okres realizmu przyniósł ze sobą znaczne uproszczenie kompozycji, stonowane barwy i oświetlenie obrazu. Ponadto niemalże całkowicie porzucono patos poprzez rezygnację ze wszelkich ozdób, sztuka stała się niezwykle skromna. Na płótnie zamiast postaci fantastycznych i przepełnionych dumą zaczęto przedstawiać życie i problemy przeciętnych ludzi. Obrazowana rzeczywistość miała być jak najmniej fałszywa. Często przedstawiano sceny ciężkiej pracy, wiejskie życie czy bardzo stonowane pejzaże. Do malarzy okresu realizmu należą między innymi:
– Jean-Francois Millet – Angelus – Anioł Pański
– Pierre Puvis de Chavannes – Biedny rybak
– sir James Guthrie – Córka Hinda
– Józef Chełmoński – Babie lato
– Aleksander Gierymski – Piaskarze
– Jan Matejko – Stańczyk
– Wojciech Kossak – Orlęta lwowskie
– Juliusz Kossak – Portret księcia Józefa Poniatowskiego na koniu
Symbolizm
Symbolizm (druga połowa XIX w.) Symbolizm rozwijał się w tym samym czasie co Realizm. Symboliści oponowali rewolucji przemysłowej, nie interesował ich kult nauki i zniesmaczał powszechny materializm. Technika malarska zmieniła się tak by służyć wyrażaniu emocji i uczuć, forma i kolor były im podporządkowane. W przeciwieństwie do naturalistów, symboliści starali się wyrażać ludzkie problemy psychologiczne i przedstawiać treści metafizyczne. Nie interesowało ich poznanie racjonalne. Symbolizm nie tylko przywrócił manierystyczne alegorie ale wprowadził także obrazy zagadki, które by w pełni zrozumieć, trzeba było poddać głębokiej analizie. Głównym środkiem ekspresji był symbole, które tworzyły swoisty język sztuki służący wyrażaniu przeżyć artysty. Odłamem od symbolizmu stał się nurt prerafaelicki, który inspirował się między innymi: Biblią, legendami arturiańskimi, mistycyzmem oraz działami Szekspira. Prerafaelici malowali realistycznie, jednocześnie zawierając w swych pracach mnóstwo symboliki. Ich celem był powrót do sztuki pięknej i pełnej treści. Najznamienitsi artyści tych okresów to:
– Paul Serusier – Melancholia
– Jacek Malczewski – Błędne koło
– Władysław Podkowiński – Szał uniesień
– James Collinson – Święta rodzina
– William Holman Hunt – Przebudzone sumienie
– John Everett Millais – Ofelia
– Dante Gabriel Rossetti – Sen na jawie
Impresjonizm
Impresjonizm (druga połowa XIX w.) Zapoczątkowany w Paryżu, nazwa nurtu pochodzi dzieła Claude’a Moneta pod tytułem Impresja wschód słońca. Impresjonizm zrewolucjonizował technikę malarską wprowadzając dywizjonizm, który polegał na malowaniu blisko siebie plam w jednym kolorze, mieszanych nie na palecie ale dopiero na płótnie. Z daleka dawało to efekt rozmycia obrazu. Impresjoniści używali wszystkich podstawowych barw oprócz czarnej. Impresja zapoczątkowała malowanie w plenerze, obrazy te charakteryzowały się powierzchownością, ulotnością chwili i wrażeń. Ponadto sens dzieła nie leżał w jego tematyce ale w sposobie jej przedstawienia przez artystę, który obserwował rzeczywistość zwracając uwagę głównie na światło i kolor. Impresjoniści malowali współczesność, bawiących się, wypoczywających ludzi oraz naturę. Do najbardziej zasłużonych impresjonistów należą:
– Claude Monet – Nenufary ; Impresja, wschód słońca ; Plaża w Trouville ; Katedra w Rouen
– Edouard Manet – Śniadanie na trawie
– August Renoir – Dwie siostry na tarasie ; Bal w Moulin de la Galette ; La Grenouillère
– Edgar Degas – Primaballerina
– Camille Pissarro – Hyde Park ; Boulevard Montmartre
– Olga Boznańska – Kwiaty na tarasie
Postimpresjonizm
Postimpresjonizm (przełom XIX i XX w.) Częściowo związany z impresjonizmem, posiadał jednak wiele cech wyróżniających a nawet sprzecznych. Jest on niezwykle zróżnicowany pod względem formy, rezygnuje z naśladownictwa natury na rzecz autonomiczności artysty. Dzieło stanowi wartość samą w sobie. Jedną z wielu form wykorzystywanych przez postimpresjonistów oprócz malarstwa sztalugowego był plakat. Tematy obrazów były bardzo zróżnicowane. Malowano martwą naturę, autoportrety, pejzaże oraz rozmaite sytuacje z życia mieszczan i chłopów. Najważniejsi postimpresjoniści to:
– Paul Cezanne – Błękitny wazon
– Henri de Toulouse – Lautrec – Moulin Rouge- La Goulue
Fowizm
Fowizm (początek XX w.) Fowizm zaistniał wraz z końcem postimpresjonizmu. Bardzo, krótki okres jego istnienia (1905 – 1908) uważany jest za początek rewolucji w sztuce XX w. Nazwa Fowizm pochodzi z francuskiego les fauves co oznacza „dzikie zwierzęta”. Fowizm łączy żywe i oderwane od rzeczywistości barwy, wyraża prawdziwą ekspresję kolorów. Forma została znacznie uproszczona a całość zredukowana do dwuwymiarowych płaszczyzn. Często stosowano groteskę by przedstawić uczuciowość. Tematyką była sztuka prymitywna i ludowa. To właśnie z nich wywodzi się jaskrawość barw, gwałtowność, prostota i zwierzęcość Fowizmu. Głównymi przedstawicielami tego nurtu są:
– Henri Matisse – Akt leżący z draperią
– Andre Derain – Martwa natura z czaszką
– Maurice de Vlaminck – Ogrodnik
– Raoul Dufy – Kasyno w Nicei
Ekspresjonizm
Ekspresjonizm (początek XX w.) Termin ekspresja oznacza siłę oddziaływania na emocje odbiorcy. Technika malarska okresu ekspresji opierała się na mocnych i wyraźnych pociągnięciach pędzlem. Ekspresjoniści wyrażali się w bardzo jaskrawych i kontrastowych kolorach. Cechami charakterystycznymi obrazów tego okresu były deformacja kształtów, rozmyte kontury oraz ogólna dominacja formy nad treścią. Dzieła ekspresjonistów częstą przedstawiają grozę, brzydotę, tajemniczość łączące się w atmosferę wszechobecnego niepokoju. Celem ekspresjonistów było uwolnienie się od wszystkiego co narzuca im rzeczywistość i zrekonstruowanie jej wedle swoich odczuć, dlatego też tematyka ekspresjonizmu jest praktycznie nieograniczona. Za prekursorów ekspresjonizmu uważani są:
– Vincent van Gogh – Słoneczniki ; Czaszka z palącym się papierosem ; Gwiaździsta noc
– Edward Munch – Krzyk ; Niepokój
– James Ensor – Wjazd Chrystusa do Brukseli
– Paul Gauguin – Sjesta ; Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? ; Żółty Chrystus
Kubizm
Kubizm (XX w.) Słowo „kubizm” pochodzi od łacińskiego „cubus”, które oznacza „kostkę”, „sześcian”. Kierunek ten powstał w Paryżu, jego prekursorami byli Pablo Picasso i Georges Braque. Do techniki malarskiej wprowadzono takie zabiegi jak wklejanie kolorowych kawałków papieru czy trójwymiarowe formy wbudowane w płaszczyznę obrazu. Kubizm całkowicie zerwał z nawet częściowym odzwierciedlaniem rzeczywistości. W zamian tego kubiści starali się wydobyć z rzeczywistości jak najbardziej zgeometryzowane formy, odrzucono perspektywę. Zasadą było sprowadzanie każdej formy do kształtu sześcianu a następnie rozkładanie jej na drobniejsze elementy przybierające kształt rozmaitych figur geometrycznych, oglądanych w różnym oświetleniu. Głównym tematem kubizmu była martwa natura ale zdarzały się także obrazy zawierające postacie ludzkie. Do najważniejszych malarzy tego nurtu zaliczamy:
– Pablo Picasso – Panny z Awinionu
– Georges Braque – Skrzypce i dzban
Abstrakcjonizm
Abstrakcjonizm (początek XX w.) Nurt ten narodził się w Rosji a za jego prekursorów uznaje się Wassily’ego Kandinsky i Edwarda Muncha. Kierunek ten eliminuje wszystkie bezpośrednie odniesienia do rzeczywistości i do kompozycji wprowadza jedynie proste formy geometryczne. Celem abstrakcjonizmu było wyzwolenie się od tematu, rzeczywistości, zrezygnowano z naśladownictwa natury. Abstrakcjoniści odrzucali od lat przyjęte kształty, zastępowali linię plamą a pion poziomem. Dzieła abstrakcyjne były określanego jako „nieprzedstawiające” co odnosi się do samej nazwy tego kierunku. Do najbardziej znanych abstrakcjonistów należą:
– Wassily Kandinsky – Kompozycja 6
– Jackson Pollock – No. 5
– Kazimierz Malewicz – Żniwa ; Czarny kwadrat ; Kompozycja suprematyczna
Surrealizm
Surrealizm (XX w.) Powstały we Francji w 1924 roku. Zadaniem surrealizmu było jak najdalsze odejście od racjonalizmu. Przedstawiano codzienne przedmioty w niekonwencjonalnych sytuacjach, z pogranicza jawy, snu czy halucynacji. Sztuka ta była pełna groteski , swą nietypową miała prowokować do refleksji i burzyć logiczny porządek świata. Surrealiści czerpali inspirację z popularnej w tamtym czasie psychoanalizy Zygmunta Freuda. Przypisywali największą rolę nieskończonej wyobrazi drzemiącej w człowieku. Tematyka surrealizmu była zupełnie nieograniczona, balansowała nawet na pograniczu absurdu i nonsensu. Najważniejsi artyści surrealizmu to:
– Salvador Dali – Trwałość pamięci
– Giorgio de Chirico – Tajemnica i melancholia ulicy
– Max Ernst – Oko milczenia
– Zdzisław Beksiński – R6
Dadaizm
Dadaizm (XX w.) Dadaizm głosił zerwanie z tradycją, co objawiało się w całkowitej dowolności przekazu. Sztuka została osadzona w ramach chaosu i absurdu, elementy łączona ze sobą przypadkowo. Nurt ten bywał nawet nazywany „antysztuką”. Dadaizm nie był jednak tworem niezależnym, połączony był ściśle z Kubizmem, Futuryzmem i Surrealizmem. Celem tego nurtu było szokowanie publiczności swoimi dziełami. Jego odbiór zawsze budził wielkie emocje i nigdy nie był obojętny, można by go było nawet określić jako prowokatorski. Najwybitniejszymi malarzami dadaizmu byli:
– Francis Picabia – Idylla
– Marcel Duchamp – LHOOQ
Wszystkie prawa do wizerunku strony a także materiałów (zdjęć i opisów) umieszczonych na stronie są zastrzeżone. Bez zgody właściciela praw autorskich, autora treści strony, żadna część tej publikacji nie może być powielana, kopiowana, reprodukowana, ani przechowywana w systemach wyszukiwania lub umieszczana na innej stronie www. Nie może też być przekazywana w żadnej formie i żadnymi środkami elektronicznymi, mechanicznymi, za pośrednictwem fotokopiarek, na płytach CD, czy w inny dostępny technologicznie sposób. Wykorzystywanie zdjęć i opisów w całości lub fragmentach bez zgody ich autora jest zawsze naruszeniem prawa autorskiego, zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994r.