Style w sztuce

Renesans

Nazwa stylu pochodzi z języka włoskiego rinascitá oraz francuskiego renaissance i oznacza odrodzenie. Styl renesansowy datuje się na lata około 1401-1527, choć jego pierwsze oznaki przypadają na okres wcześniejszy, a zakończenie rozciąga daleko w wiek XVI. Zapoczątkowany we Włoszech, rozpowszechnił się w drugiej połowie XV wieku i w wieku XVI w większości krajów Europy. Najważniejszym ośrodkiem renesansu włoskiego była najpierw Florencja, później Rzym, Wenecja i Bolonia.

Renesans nawiązywał ściśle do wzorów sztuki antycznej. Główne jego idee to zainteresowanie ziemskim losem człowieka, ufność w moc rozumu, podkreślenie roli artysty w kreowaniu kultury. Zgodnie z założeniami humanizmu, bohaterem sztuki miał być człowiek wszechstronny intelektualnie i duchowo, piękny fizycznie, i wyzwolony z więzów średniowiecza. Styl renesansowy przejawił się w harmonii form, statyczności linii i dekoracyjnym spokoju. Widoczne jest w dziełach sztuki bogactwo świata zmysłowego oraz realność uczuć i postaci. Piękno pojmowano wówczas jako wartość możliwą do osiągnięcia przy pomocy proporcji. Ujmowano je niemal w kategoriach geometrycznych i liczbowych.
Motywy renesansowe występują w elementach architektury, w ikonografii i w powtarzającej wzory starożytne ornamentyce. Malarstwo traktowane było w epoce odrodzenia najwyżej ze wszystkich sztuk. Ideą aktywności malarskiej było przedstawienie człowieka w kontekście przyrody oraz lokalnego świata. Sztuka tego typu wymagała przestrzeni, stąd ogromne freski na plafonach i ścianach – w rodzaju malowideł Michała Anioła i Sandro Bitticellego w Kaplicy Sykstyńskiej, Rafaela Santi w Watykanie oraz fresków Leonadra da Vinci. Osiągnięciem malarstwa było stworzenie jednolitego systemu przedstawienia przestrzeni na płaszczyźnie, zwane linearną perspektywą.

W dziedzinie architektury inspiracją do wszelkich poszukiwań były przede wszystkim budowle świata starożytnego. Bujnie rozwinęło się wówczas budownictwo.

Manieryzm

Manieryzmem określa się jeden z nurtów sztuki, panujący głównie w Toskanii, w latach mniej więcej 1520-1590. Do klasyków manieryzmu włoskiego zaliczani są malarze: Bronzino, Parmigianino, Primaticcio, Rosso; rzeźbiarze: de Bologna i Cellini oraz architekci: Giulio Romano i Barozzi de Vignola i inni. Prąd ten z Italii rozprzestrzenił się w kierunku północnym i odzwierciedlił się intensywnie w malarstwie niderlandzkim. Manieryzm pojawił się też z dużą siłą w Fontainebleau we Francji. Ilustrują go dzieła rzeźbiarzy związanych właśnie ze szkołą w Fontainebleau, B. Colliniego i F. Primaticcia, w których występują charakterystyczne postaci o wydłużonych proporcjach. W Polsce w stylu manieryzmu tworzył Santi Gucci oraz jego uczniowie, a także Antoni van Opbergen, Wilhelm van den Blocke i Abraham van den Blocke oraz Bernardo Morando.

W konwencji manieryzmu utrzymany jest nagrobek Stefana Batorego w Katedrze na Wawelu, założenia pałacowo-ogrodowe w Książu Wielkim, zamek Leszczyńskich w Baranowie, kaplica rodu Firlejów w Bejscach, Wielki Arsenał, fasada Bramy Wyżynnej i Brama Złota w Gdańsku oraz kolegiata w Zamościu.
Manieryzm narodził się w fazie dojrzałego renesansu. Nazwa stylu pochodzi z języka włoskiego od słowa manierismo (stylowość). Stylowi temu towarzyszyły wyrafinowane stylizacje, niezwykłość pomysłów i finezja wykonania. Tworzono przy tym kompozycje skomplikowane, wymykające się kontroli odbiorców, niesamowite i czasami niejasne. Poszukując dziwności, akcentowali manieryści niezwykłe stosunki przestrzenne między planem obrazu, doszukiwali się też wyrafinowanych zestawień między wyblakłymi kolorami.

Odkryciem manierystów jest figura serpentinata, czyli układ ciała postaci malowanych i rzeźbionych, skręconych wokół swej osi, na kształt wnikającej w otaczającą je przestrzeń spirali. Opracowanie takiej koncepcji figuralnej wynikało z dbałości manierystów o wdzięk i elegancję ciała ludzkiego. Charakterystyczne cechy stylu w architekturze to dynamizm oraz swobodne operowanie klasycznymi formami.

Barok

Określenie baroku używane jest dla oznaczania zjawisk zarówno estetycznych, jak i ideowych. W XVI wieku była to nazwa pereł o charakterystycznym wyglądzie. Ich nieregularny, wydłużony kształt, przypominał kroplę wody spływająca po szkle. W języku sztuki jubilerskiej w szesnastowiecznej Hiszpanii nazwano taki kształt barrueco. Dorobek artystyczny tego okresu jest bardzo złożony. Nie ma jednego powszechnego wzorca dla baroku europejskiego.

Na przykład we Francji barok nie jest mocno zaznaczony, w Polsce natomiast odwrotnie – elementy stylu przesłaniają znacznie ornamenty klasyczne. Kulturą polskiego baroku zawładnęła wówczas tematyka orientalna oraz włoskie wzory artystyczne, a także swoista kultura, nazywana sarmatyzmem.
W sztuce epoki wystąpiły niespotykane dotąd przeciwieństwa i kontrasty. Styl baroku cechują bogate dynamiczne formy oraz reprezentacyjność, monumentalizm i dążność do połączenia w całość rzeźby, malarstwa i budownictwa. Całość dekoracji emanowała przepychem, w którym dominował kontrast światłocienia, płynność linii i wyszukane efekty malarskie. Indywidualność artysty zaznaczyła się w wybitnych kreacjach Petera Paula Rubensa, Rembrandta i innych indywidualności.
Barok narodził się około 1590 roku we Włoszech, w Rzymie. Stamtąd rozpowszechnił się w prawie całej Europie, a szczególnie w Hiszpanii, Flandrii, krajach Europy Środkowej, Rosji i części Francji. W Polsce wczesny barok liczony jest od przełomu wieków XVI i XVII do roku 1630, barok dojrzały przypada na lata 1630-1670, a końcowy trwa do pierwszej połowy wieku XVIII. Barok polski skrystalizował się za panowania Zygmunta III Wazy. Za czasów jego następcy, Władysława IV, rozkwitł na krótko, przerwany wojnami z Kozakami i ze Szwecją za panowania Jana Kazimierza, i ponownie rozbłysł w trakcie rządów Jana III Sobieskiego. Schyłek polskiego baroku przypada na tzw. czasy saskie, czyli rządy Augusta II Mocnego i Augusta III z dynastii Wettynów. Zmierzch baroku to lata trzydzieste XVIII wieku, choć idee epoki i stylu długo jeszcze przenikały polską kulturę i sztukę.

We Francji ukształtował się w XVII wieku odrębny styl, określany mianem klasycyzmu barokowego. Życie artystyczne koncentrowało się wówczas wokół dworu królewskiego, w systemie absolutystycznej monarchii, stworzonym przez Ludwika XIV. Sztuka tego okresu charakteryzowała się wielką jednością formy oraz bogactwem i reprezentacyjnością. Jej zadaniem była gloryfikacja władcy. Największe znaczenie miała architektura pałacowa, którą cechował umiar, powaga i symetria. Szczytowym osiągnięciem kompozycji pałacowo-ogrodowych tego okresu stała się siedziba króla – pałac w Wersalu.

Rokoko

Na początku XVIII wieku monumentalny klasycyzm Ludwika XIV ustąpił miejsca lżejszym formom regencji. Był to styl lat rządów Filipa Orleańskiego (podczas małoletności Ludwika XV), zapowiadający nadejście rokoka. Cechowało go dążenie do wygody i przyjemności. Powstawały więc niewielkie pałacyki i pawilony ogrodowe, a ośrodkiem zainteresowania w mieszkaniu stał się salon. Barokowy ornament zastąpiła wkrótce w sztuce dekoracyjnej muszelka, zwana rocaille. Od niej nazwę otrzymał nurt artystyczny rokoka, kształtujący aż do sentymentalizmu kulturę obyczajową arystokracji i bogatego mieszczaństwa. Granice rokoka zamykają się na datach 1720-1780. Styl narodził się we Francji, za czasów Ludwika XV i rozwinął później w innych krajach.

Rokoko francuskie zapoczątkowało zmiany w środowisku dworskim. Sztywny ceremoniał Ludwika XIV zastąpiło bujne życie towarzyskie. Do wszystkich dziedzin sztuki przenikały wytworność, sentymentalna nastrojowość i zmysłowość. W malarstwie dominowały sceny wytwornych zabaw na tle parkowym, których inicjatorem był A. Watteau. Przedstawiano też epizody z maskarad i komedii dell”arte oraz frywolne scenki rodzajowe.

Architekturę reprezentowały lekkie pałacyki, miejskie pałace i ogrodowe pawilony. Wysoki poziom osiągnęło meblarstwo. W ornamentyce występowały kwiaty, wici roślinne, miłosne i pastoralne atrybuty. We wnętrzach dominowała rzeźba i malarstwo dekoracyjne, które zaczęło wygrywać z malarstwem sztalugowym. Charakterystyczne cechy stylu to płynność i miękkość linii, elegancja detali, zamiłowanie do barw pastelowych oraz powszechne stosowanie motywu muszli i form przypominających płomień lub kogucie grzebienie.

Klasycyzm

Klasycyzm, inspirowany sztuką antyku, pojawia się w dziejach sztuki europejskiej w różnych okresach. Klasycyzm osiemnastowieczny, zwany też neoklasycyzmem, wystąpił w związku z ponownym zainteresowaniem sztuką grecką i rzymską, wywołanym odkryciami w Pompejach i Herkulanum. Zainteresowanie to objawiło się najwcześniej we Francji, jako tzw. styl Ludwika XVI.
Fascynacja światem starożytnym i upodobanie do prostoty w architekturze przełożyło się na koncepcję stylu, który opanował szczególnie budownictwo, wnętrza i meblarstwo. W dziedzinie architektury wyraził się w doskonale wyważonych formach budowli projektu J. A. Gabriela, F. J. Bèlangera, J. D. Antoine’a, J. G. Soufflota i innych. Największymi przedstawicielami w dziedzinie rzeźby są Włoch A. Canova i Duńczyk B. Thorvaldsen.

Malarstwo klasycystyczne objawiło się w jasnej koncepcji plastycznej całości obrazu, w podporządkowaniu kompozycji prawom tzw. złotego podziału oraz skrupulatnie stosowanym światłocieniom, uwydatniającym bryłę.
Nowy nurt, naśladując starożytność, odrzucał bogate dekoracje, powrócił też do klasycznej linii prostej. Najczęściej stosowano w zdobnictwie bukiety i girlandy kwiatów oraz wstęgi. Meble miały czytelną konstrukcję – były proste, z zaznaczoną kolistością elementów. Powtarzające się elementy wnętrza to m. in. kominek marmurowy z zawieszonym nad nim lustrem. Odmianą późnej fazy klasycyzmu francuskiego był styl empire (cesarstwo). Klasycyzm cesarstwa rygorystycznie wzorowano na obiektach starożytnych. Stosowane wówczas masywne meble, wielkie lustra i duże ozdobne płaszczyzny drewna. W zdobnictwie pojawiły się wojenne emblematy.

Eklektyzm

Z eklektyzmem spotykamy się w różnych epokach – od starożytności aż po XX wiek. Nazwa eklektyzm pochodzi od greckiego eklegein (wybierać) i oznacza właściwości dzieł lub kierunków artystycznych, których środki wyrazu zostały zapożyczone z innych stylów lub od różnych artystów. Eklektyzm wyraża się w dążeniu do łączenia różnych, często niezgodnych ze sobą elementów, zapożyczonych z innych epok. Jest to zjawisko charakterystyczne dla sztuki i architektury lat trzydziestych XIX wieku. W okresie tym stosowany był świadomie i programowo, obejmując całą Europę i Amerykę Północną oraz kolonie państw europejskich na innych kontynentach. Style wieków poprzednich powtarzano w architekturze i w urządzaniu wnętrz jeszcze długo w XIX wieku.

Eklektyzm wiązał się z postawą romantycznego historyzmu, definiowanego jako nietwórczy kierunek, polegający na rezygnacji z dążności do stworzenia oryginalnego stylu oraz na naśladowaniu wielkich stylów w sztuce. Historyzm reprezentowany był przez dwie tendencje: wierne naśladownictwo form jakiegoś stylu (neoromantyzm, neogotyk, neorenesans, neobarok, neoromanizm) oraz przypadkowe wiązanie ze sobą form i motywów dekoracyjnych. Dla historyzmu europejskiego charakterystyczne było stosowanie w Anglii form tzw. gotyku odrodzeniowego, którego przedstawicielami byli Ch. Barry, A. W. N. Pugin, W. Butterfield i J. L. Pearson. We Francji historyzm miał miejsce w okresie II Cesarstwa.

W Niemczech rozwinął się jako neogotyk, a później neorenesans. W Polsce historyzm polegał głównie na odtwarzaniu scen z przeszłości narodowej. Kierunek ten zdobył dużą popularność dzięki malarstwu Jana Matejki, Henryka Rodakowskiego, Juliusza Kossaka i Józefa Brandta.

Secesja

Termin secesja powstał od łacińskiego secessio (odcięcie się) i funkcjonował początkowo jako nazwa własna niemieckich i austriackich stowarzyszeń artystycznych końca XIX wieku. Twórców młodego pokolenia jednoczyło wówczas pragnienie odrzucenia tradycyjnych postaw i norm w sztuce, zwłaszcza eklektyzmu i historyzmu. W 1894 r. na określenie secesji Belg, Henry van de Velde użył terminu art nouveau (nowa sztuka). Nazywano secesję również stylem 1900. We Francji przyjął się termin modern style, w Niemczech Jugendstil, natomiast w Polsce w użyciu jest termin secesja i modernizm. Również inne kraje mają swoje określenia: Sezessionsstil – Austria, stile floreale (styl kwiatowy) – Włochy, stil modiern (Rosja). Secesja, choć trwała wyjątkowo krótko (1890-1910), w szybkim tempie opanowała wszystkie dziedziny sztuki. Najpełniej wypowiedziała się w architekturze i rzemiośle. Była stylem krótkotrwałym, ale bardzo ekspansywnym. Rozpowszechniła się w całej Europie oraz w Ameryce Północnej, gdzie jej ważne centra powstały w Chicago i Nowym Jorku. Aktywnym ośrodkiem secesyjnej sztuki stosowanej był Paryż oraz Nancy, gdzie działał artysta Èmile Gallè. Ogniska stylu powstały też w Austrii oraz w Niemczech, gdzie zasłynęły wnętrza oraz dekoracje projektu Augusta Endella. Niezwykłe dzieła architektury tworzył też w Hiszpanii Antonio Gaudi.

W Polsce głównym ośrodkiem stylu był Kraków.
W sztuce secesji nawiązywano do kultury celtyckiej, manieryzmu, baroku, rokoka, islamu i sztuki Dalekiego Wschodu, zwłaszcza Japonii. Artystów art nouveau inspirował szczególnie drzeworyt japoński i architektura mauretańska. Punktem wyjścia do secesyjnej dekoracji była wnikliwa obserwacja rzeczywistości. Próbowano uchwycić zmienność natury, ruch, odradzanie się, asymetrię i dysharmonię. Dlatego przedmioty wyglądają jakby targane wiatrem lub wypłukane działaniem fali. Zniknęła zatem ich funkcjonalność. Rozpoczęła swą karierę linia: falista, wiotka, chimeryczna, splątana, krzywa, płynna, asymetryczna, sinusoidalna, paraboliczna i inne. W ornamentyce pojawiły się lilie, irysy, cyklameny i powoje. Królował też delikatny świat zwierząt. Szczególnie upodobała secesja motyw muszli oraz zeschniętych i zwiędłych liści. Ujmowały swym urokiem wysmukłe kobiety o nieprawdopodobnie długich, opadających faliście włosach.

Roślinne linearne ornamenty secesji występowały w kilku odmianach, uwarunkowanych lokalną tradycją. Ceniła też secesja złoto i efekty podobne do bizantyńskiej mozaiki. Zrezygnowała z linearnej perspektywy i światłocienia, a preferowała jednolitą, obwiedzioną wyraźnym konturem, barwną plamę. Secesja stworzyła własną nastrojową skalę barw, preferując chłodne, delikatne, jasne, przełamane i wyciszone tony. Ogromnym powodzeniem cieszyło się secesyjne szkło, zwłaszcza te pochodzące z rąk Emila Gallè i Louisa Comforta Tiffany’ego.

Art déco

Nazwa stylu pochodzi od francuskiego określenia wystawy arts dècoratifs, która odbyła się w Paryżu w 1925 roku. Styl ten opanował sztuki wizualne oraz wyposażenie wnętrz w latach 1919-1939. Wprowadził do architektury i dekoracji dużo dyscypliny. Jego celem było połączenie nowoczesności i prostoty z dyskretnymi akcentami tradycji. Przejęto więc najbardziej atrakcyjne formy, przechwycone ze wszystkich kierunków ówczesnej sztuki i życia społecznego. Jakość tych wyrobów wyznaczały arcydzieła Jacquesa-Èmile Ruhlmanna i Jeana Puiforcarta, a także anonimowa wytwórczość plastikowych bibelotów.
Za niezbywalne cechy art dèco uważa się geometrię, symetrię i dekoracyjny porządek. Styl ten charakteryzuje mnogość stylistyk. Formy są zdecydowane, geometryczne, o ciężkich zwalistych bryłach.

W stylu art déco dekoracja jest wszechobecna. Ornament pokrywa nieraz całą powierzchnię. Dozwolone są wszystkie wzory: roślinne, abstrakcyjne, figuratywne, zoologiczne i inne. W wielu dziedzinach pojawiają się motywy techniczne. Dominują najpierw formy ostre i geometryczne, później obłe, aerodynamiczne. Styl wniósł do wnętrz fascynację przemysłowymi materiałami: stalą, szkłem i aluminium. Rozkwit przeżywały również szkło i biżuteria oraz ceramika. Wśród twórców zorientowanych na unikatową ceramikę wymienia się przede wszystkim Èmile’a Lemoble’a i Èmile’a Decouera, których wyroby czerpały z tradycji dalekowschodniej. Z manufakturami francuskimi konkurowały wytwórnie niemieckie, belgijskie i czeskie. W Anglii swój własny styl wypracowała Clarice Cliff. Szkło, zdobione techniką piaskowania i trawienia oraz witraże odegrały ogromną rolę w dekoracji architektonicznej epoki. Szczególnie efektownie zaznaczył się art déco w wyrobach z brązu, mosiądzu, kutego żelaza, srebra i niklu. Tworzono z nich detale architektoniczne oraz zdobienia mebli, a także dekoracyjne przedmioty użytkowe.

Wszystkie prawa do wizerunku strony a także materiałów (zdjęć i opisów) umieszczonych na stronie są zastrzeżone. Bez zgody właściciela praw autorskich, autora treści strony, żadna część tej publikacji nie może być powielana, kopiowana, reprodukowana, ani przechowywana w systemach wyszukiwania lub umieszczana na innej stronie www. Nie może też być przekazywana w żadnej formie i żadnymi środkami elektronicznymi, mechanicznymi, za pośrednictwem fotokopiarek, na płytach CD, czy w inny dostępny technologicznie sposób. Wykorzystywanie zdjęć i opisów w całości lub fragmentach bez zgody ich autora jest zawsze naruszeniem prawa autorskiego, zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994r.